Orthodoxe Jongeren in Nederland

Onderstaand artikel is gepubliceerd in PS van de week, bijlage het Parool, zaterdag 15 augustus 2009
tekst: Arthur van den Boogaard

INTRO
Zeilen is voor zeilers; geloven voor gelovigen. De orthodoxe kerkgemeenschap organiseert elke zomer een kampeerkamp voor de jeugd; al tien jaar lang met succes. Over een dag tafeltennissen met aan het einde de biecht.

STUK
Het gedragen geluid van de bugel schalt over het kampeerterrein. Klokslag acht uur wordt, zoals al de gehele week, ook op deze donderdagochtend het zomerkamp voor Nederlandse en Vlaamse jongeren van de Orthodoxe Kerk geopend met de Reveille. Bugelspeler Hans – beroepsmilitair en gedurende het kamp verantwoordelijk voor het materiaal en de wekdienst – draagt witte handschoenen ter bescherming van het instrument. Net als met de Last Post tijdens dodenherdenking speelt hij ook nu elke noot met opperste concentratie.
In de drie verschillende tentenkampen – onderverdeeld naar leeftijd: 7-9, 10-12 en 13-16 jaar – volgen al snel reacties. Tentritsen gaan open, hoofden komen te voorschijn en allerlei kinderen vervoegen zich bij de wasruimtes en de eettenten of lopen zomaar een beetje rond op het open veld. Toch blijft het op het afgehuurde kampeerterrein nabij Dronten rustig.
Een kleine selectie uit de drie leeftijdsgroepen kwijt zich in de keukentent al enige tijd aan hun taak als smeerploeg van de dag. Dat betekent boterhammen klaarmaken en tafels dekken. Zittend achter een bak vol belegd bruin brood vraagt een van de jongste wanneer het genoeg is. In zijn hand heeft hij een bijna lege pot chocoladepasta. “Als het op is, is het op,” zegt Annet Crouwel.
Hoewel haar eigen kinderen te oud zijn heeft ze zich ook dit jaar weer laten strikken voor de organisatie. Samen met de moeders Kathi Hansen Löve en Hanna Bos – alle drie veertigers verbonden aan de Russisch Orthodoxe kerk aan de Amsterdamse Lijnbaansgracht en alle drie ook groot liefhebbers van de koorzang – is Annet verantwoordelijk voor het eten. Dat betekent drie maaltijden per dag, de nodige tussendoortjes en voortdurend beslissingen nemen. Zoals zojuist; de resterende pakken Frosties voor de jongste groep en Cornflakes voor de rest.
Eenvoudige taken, zeker vergeleken met hun dagelijks werk als respectievelijk advocaat, advocaat en arts infectieziektebestrijding. Toch vinden ze het inschatten van de juiste hoeveelheden voor de in totaal 58 kinderen en 23 leden van de kampleiding best lastig. Verder bemoeilijken allerlei onvermoede zaken hun taken. Zo was er de verdwenen zak chips in de afgelopen nacht.
Diaken Dimitri Jatsun heeft met zijn bekentenis het mysterie inmiddels opgelost. De uit Antwerpen afkomstige geestelijke had honger en is daarvoor met zijn verslapen op deze ochtend al door een hogere macht op de vingers getikt. “Diefstal van chips bestraft God kennelijk direct,” zegt hij en lacht. Toch wil hij van het vergoelijken van zijn daad door Annet – ‘je hebt het niet gestolen, maar slechts meegenomen’ – niets weten. “Vanavond, ná de biecht, pas dan ben ik het kwijt.”

Het is donderdag, de zesde dag van het zomerkamp en de dag van biecht. In de op het midden van het terrein opgestelde speciale kerktent is vader Hildo Bos druk bezig met de voorbereiding van het ochtendgebed. Meer dan tien jaar geleden was de huidige priester van de Amsterdamse parochie een gedreven lid van de jongerenbeweging van de Orthodoxe kerk. Samen met Sacha Bakker en Idwine van der Blij, twee andere actieve leden, ervoer hij destijds het niet meer organiseren van een jeugdzomerkamp als zonde. Gezamenlijk besloten ze de oude, maar verdwenen traditie nieuw leven in te blazen. Inspiratiebron vormden de toen succesvolle internationale jongerenkampen in Engeland en Frankrijk. Mede daarom werd ook de Belgische jongerenbeweging benaderd. Het klikte en tien jaar later zijn ze nog steeds van de partij. Ongeveer een derde van de kinderen op het kamp is Vlaams en de geestelijke leiding is al enkele jaren in handen van de in België wonende Witrussische priester Alexander Yavarouski. Beiden hebben naast hun geestelijke positie ook een reguliere baan. De 30 – jarige vader Alexander is naast priester in Leuven vrachtwagenchauffeur. De 39-jarige vader Hildo is simultaantolk Russisch.
Volgens de laatste is het verschil met andere zomerkampen niet groot. Bij een zeilkamp is de bindende factor zeilen. Hier staat het geloof centraal. Het succes blijkt uit het gestaag groeiende aantal deelnemers. Zelf ervaart hij het jaren achtereen terugkeren van dezelfde kinderen als belangrijkste compliment. “Voor een generatie die moeilijk dank je wel zegt, is dat bijzonder. Daarom willen we de kinderen ook vooral zichzelf laten zijn. Als dat lukt, hebben wij het goed gedaan.”
Naast alle typische kampactiviteiten wordt ook geprobeerd de kinderen spelenderwijs iets bij te brengen van het geloof. Zo waren op woensdagavond bij het spel levend stratego de verschillende rangen gekoppeld aan de hiërarchie in de orthodoxe kerk: de maarschalk was een patriarch; de kolonel, een metroliet en de verkenners waren gelovigen. En eerder in de week werd als een soortement van quiz aan de kinderen gevraagd de juiste tien geboden te ontdekken in een lijst van twintig. Verder dienen de dagelijkse terugkerende rituelen van ochtend- en avondgebed, de voorbereidingen op de liturgie en de gezamenlijke zang om de beleving van het orthodoxe geloof te versterken.
Tijdens het half uur durende ochtendgebed blijkt herhaling een belangrijk onderdeel. Door alle aanwezigen in de kerktent worden keer op keer weer kruisen geslagen en meerdere gebeden bestaan uit het achter elkaar reciteren van dezelfde zinnen. “Heer, ontferm u over ons. Heer ontferm u over ons. Heer ontferm u over ons.” De korte dienst behelst verder het voorlezen uit de bijbel en een preek door vader Alexander; gehouden in het Russisch. Vader Hildo vertaalt in het Nederlands. Centraal staan ‘ziektes van de ziel, genaamd zonden’ en ‘het sacrament van de biecht’. “Vanavond hebben jullie de kans gebruik te maken van dat wonderlijke sacrament.”
Na afloop kust iedereen een icoon van Jezus dat vooraan in de kerk op een staander ligt. Verschillenden raken de afbeelding ook met het voorhoofd aan. Op die manier maak je het contact met Christus concreet.
“Thuis ben je vaak een eenling,” zegt Mariya Karlashchuk. Na het ontbijt slentert ze met enkele vriendinnen over het terrein. De 13-jarige Oekraïense bezoekt wekelijks de kerk in Amsterdam, maar op haar school in Haarlem begrijpt bijna niemand iets van haar geloof. Daarom is dit kamp aangenaam; dat ze niets hoeft uit te leggen. Verder is er het hernieuwde contact met vriendinnen van vorig jaar. Die komen uit andere delen van Nederland. Sommigen hebben net als zij een achtergrond in een ander land. Buiten het kamp om is er contact via internet, maar dat is minder intensief. Over het geloof wordt ook dan nauwelijks gesproken; net zomin als nu. “Niks te hoeven uitleggen, dat is het fijnst,” zegt ze. “Verder is zomerkamp gewoon leuk.”

10.57 uur. Vader Alexander lijkt aan de tafeltennistafel een beslissende 10-4 voorsprong te hebben genomen. Op veler verzoek heeft de 32-jarige tentleidster Sacha Bakker voor deze dag een echt toernooi georganiseerd waaraan ook de Belgische priester meedoet. Maar middenin deze belangrijke partij wordt hij ineens weggeroepen, omdat een gevallen meisje dringend zijn hulp nodig heeft. Even later keert hij hoofdschuddend terug.
De oudste groep en de leidinggevenden zijn verwikkeld in een spel genaamd ‘killers’. Iedereen heeft een kaart gekregen met daarop de naam van iemand anders. Het doel is die persoon te doden door in zijn of haar oor te fluisteren ‘je bent dood’. Die mededeling mag echter alleen worden gedaan als er niemand anders bij is; je met zijn tweeën in afzondering bent. De geveinsde val bleek een valstrik. Het betreffende meisje had vader Alexander getrokken. Net als zijn tafeltennistegenstander draagt hij nu een witte doek om zijn status als pas gestorvene aan te geven.
“Wij zijn beiden dood,” zegt vader Alexander, terwijl hij serveert. “Ha, ha, twee vampieren aan de tafeltennistafel.”

In de kerktent krijgt de groep van zeven-, acht- en negenjarigen ondertussen van hun tentleiding uitleg over de biecht. Op eigen initiatief is vader Sergi Merks erbij gaan zitten. De 62-jarige voormalige leraar maatschappijleer en filosofie op een middelbare school is als priester werkzaam in de parochiën van Nijmegen en Rotterdam. Na jaren van enkel goede voornemens is hij dit jaar daadwerkelijk langsgekomen bij het jeugdkamp. Na eerst te hebben geluisterd naar de leiding voegt hij ook enige uitleg toe. Hij benadrukt dat de biecht een ‘vrijwillige keuze’ is en het best gezien kan worden als ‘een gesprek met God’. “De priester is daarvan slechts getuige. Hij staat naast je terwijl jij spreekt met God.”
De kinderen luisteren aandachtig, knikken soms, maar hebben vooral veel vragen. Of er trappen bestaan die hoog genoeg zijn om naar God te klimmen? Of liegen over je leeftijd als je nog niet kan tellen ook een zonde is? Wat toch de lievelingskleur van God is? Of het paradijs echt bestaat? Of biechten net zo is als douchen? En over de onoverkomelijke verschillen tussen het scheppingsverhaal en de evolutietheorie en welke van de twee nou het meest betrouwbaar is?
Over deze laatste vraag zegt iemand van de tentleiding het ‘ook niet precies te weten’. Maar misschien helpt het ‘om de zes scheppingsdagen niet letterlijk te nemen’. “Dan heeft God zeg maar ook de evolutie geschapen en daar deed hij dan net iets langer over.”
Tot slot krijgen de kinderen precies uitgelegd hoe ze op de juiste wijze een kruisteken maken. Anders dan bij andere christelijke geloven gaat de hand na het hoofd en de borst eerst naar de rechterschouder en dan pas naar links. Daarmee wordt benadrukt dat je jezelf bekruisigt en ‘van gene zijde wordt gezegend’. Ook houden orthodoxen de vingers tijdens het kruisteken op een speciale manier. Duim, wijs- en middelvinger tegen elkaar en gestrekt naar boven als symbool van de Heilige Drie-eenheid; Vader, Zoon en Heilige Geest. Tegelijkertijd worden tijdens het teken pink en ringvinger naar binnen gevouwen als verwijzing naar de goddelijke én menselijke natuur van Jezus Christus. “Die twee vingers mag je best hard aandrukken,” zegt een meisje van de leiding. “Anders kan de duivel er tussen.”
Vader Sergi lacht, kijkt naar de vingers in zijn eigen handpalm en drukt deze nog weer iets steviger aan. “Die kende ik nog niet; dat de duivel er anders tussen door kan.”

13.46 uur. De keukenploeg is tevreden met zichzelf. Groeiende ervaring met bijpassend timmermansoog deed hen twintig kilo aardappels schillen. Na afloop van de warme lunch is er slechts één opscheplepel aardappelpuree over. Het stemt optimistisch voor de laatste twee dagen van het kamp. “Uiteindelijk leren we het dan toch.”
Terwijl de rest corvee heeft of een vrij uur, krijgt de oudste groep uitleg over de biecht. Zittend in een kring luisteren ze hoe vader Alexander (Russisch) en vader Hildo (Nederlandse vertaling) vertellen over dat ‘geboden raadgevingen zijn’; over ‘de christelijke plicht om je ziel schoon te houden’ en over dat spijt betuigen tegenover iemand anders ‘moeilijker is, maar daarom de ziel ook beter reinigt’.
Behalve een als grappig bedoelde vraag van de stoerste jongen – ‘Als het eten van de appelboom ons uit het paradijs heeft verdreven, waarom eten wij dan nog steeds appels?’ – wordt door deze groep vooral geluisterd. Een uiteindelijke oproep door vader Hildo om vragen te stellen blijft zonder reactie.
“Dat betekent dus dat vader Alexander het allemaal duidelijk heeft uitgelegd,” zegt hij en kijkt de kring rond. “En wat nu?”
“Ranja,” zegt Sacha.

Vijf minuten na het geplande tijdstip van half vier luidt hoofd kampleiding Lisette van Duijn-Bruning de algemene bel ten teken van het gezamenlijk zingen in de kerktent. Het orthodoxe geloof zonder zang is als katholieke kerk zonder paus. Niet voor niets sprak men vroeger in Rusland over een kerkbezoek als ‘we gaan naar het gezang’ in plaats van ‘we gaan naar de kerk’.
Onder leiding van Suzanna Roye, een 27-jarige Amsterdamse studente psychosociaal werk die als kind al deelnam aan orthodoxe zomerkampen, worden verschillende verzen gezongen. Opvallend is dat vrijwel iedereen meezingt, ook de oudste groep kinderen. Het enthousiasme neemt toe als blijkt dat de aartsbisschop van Brussel en België, net als de afgelopen twee edities, in het kamp is gearriveerd.
Als hij de kerktent betreedt zet iedereen het afgesproken welkomstlied in. “Ies Polla, Eti, Despota!” zingt men, wat betekent: ‘Nog vele jaren meester!’. Met een glimlach ontvangt aartsbisschop Simon deze wens, om vervolgens achteraan in de kerktent te gaan staan. Omdat hij alleen de Russische taal kent is meezingen lastig. Na afloop vertelt vader Hildo dat het enthousiasme over diens komst ook daardoor komt. Aartsbisschop Simon zal optreden als biechtvader en sommige kinderen spreken in het Russisch gemakkelijker over hun zonden.

In de namiddag wordt de betekenis van deze donderdag duidelijker. Iedereen is vrij in de keuze om wel of niet te gaan biechten. Maar de sfeer in het kamp moet rustig zijn. De leiding heeft dat zichzelf ook als opdracht gegeven. Concreet betekent dat de verschillende leeftijdsgroepen nog duidelijker gescheiden houden. En vooral zorgen voor rust en waar mogelijk, individueel af en toe iemand aan spreken om kort na te denken over wat je eventueel kan gaan zeggen.
Aanvankelijk lukt dat goed. De kinderen zijn rustig, de sfeer gelaten. Maar tijdens het avondeten slaat het weer plotseling om. Er zijn windvlagen en de regen slaat hard neer op de tentdoeken. Als leidster Sacha na het dankgebed in de keukentent aan de groep van tieners wil vertellen over de mogelijkheid tot biechten spreekt ze extra luid om de regen en steeds dichter naderende donderslagen te overstemmen. Als de harde regen aanhoudt begint ze uiteindelijk maar te zingen. Een medebegeleider valt haar bij. “I am waiting my Lord. Because it’s raining my Lord.”
In andere eettenten worden ook de nodige voorbereidingen getroffen. Wachtend op een teken van de leiding om naar de kerktent te gaan voor het avondgebed spreken twee kinderen uit de middelste groep kort over de naderende biecht. “Ik weet niet goed wat ik moet zeggen,” zegt een. De ander, al iets meer ervaren met het biechten, haalt kort de schouders op. “Dat komt wel, straks.”

19.55 uur: de bel luidt voor het avondgebed. Met een haastige pas vervoegt iedereen zich door de inmiddels geminderde regenbui naar de kerktent, waar vader Alexander, vader Hildo, aartsbisschop Simon en diaken Dimitri klaar staan voor de dienst. Na het half uur durende gebed zijn de eerste drie geestelijken beschikbaar om te biechten.
Iedere leeftijdsgroep keert terug naar hun eigen eettent en wacht vervolgens in stilte op dat wat komen gaat. Beginnend bij de jongste worden ze in groepjes van drie naar een bank in de kerktent gebracht. Vandaar kunnen ze van een afstand toekijken naar hun biechtende voorgangers en weten ze precies wanneer het hun beurt is.
Na ruim twee uur, waarin de aanhoudende regen eerst wordt verdrongen door een regenboog (‘ik plaats mijn boog in de wolken; die zal het teken zijn van het verbond tussen mij en de aarde’: Genesis 9:13) en uiteindelijk ook door een beginnende sterrenhemel – heeft van het hele orthodoxe zomerkamp op twee na iedereen zijn of haar zonden opgebiecht.